Το ποτάμι της συνείδησης

Ο προοδευτικός διανοούμενος Παμούκ τιμήθηκε το 2006 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας με το σκεπτικό ότι “αναζητώντας την ψυχή της γενέθλιας πόλης του ανακάλυψε καινούργια σύμβολα για τη σύγκρουση και τη συνύφανση των πολιτισμών”, καθιστώντας τον έτσι πολυβραβευμένο συγγραφέα-σύμβολο αντίδρασης και πνευματικότητας ενάντια στο πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο της Τουρκίας, αγγίζοντας στερεότυπα και ταμπού, κάνοντάς τον παγκόσμια γνωστό, αλλά και δίνοντάς του τη δυνατότητα να μπορεί να θίξει πιο εύκολα θέματα δημοκρατικότητας στην Τουρκία, χωρίς να φοβάται πια τόσο πολύ τις απειλές που δέχεται για τη ζωή του από τους εξτρεμιστές.

Μπορεί να πει κανείς πως ο Ορχάν Παμούκ είναι ο συγγραφέας του τουρκικού μεταιχμίου, ιστορικού, πολιτισμικού και κοινωνικού, ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, των δύο όψεων του τουρκικού προσώπου, του δυτικού και του ανατολικού, και της από αιώνων σύγκρουσής τους καθώς και της προσπάθειας για την ανασύνθεσή τους σ’ ένα ενιαίο πρόσωπο, η οποία ξεκινά μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την εγκαθίδρυση του κεμαλικού κράτους το 1924.
Στην άλλη όψη του νομίσματος δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει τη μεταμόρφωση του νομπελίστα συγγραφέα από “μαύρο πρόβατο” της Τουρκίας στο καλό χαρτί μιας χώρας που μόλις πριν από λίγα χρόνια τον έστελνε στα δικαστήρια. Με ένα Νόμπελ στην κατοχή του αναμφίβολα περνά στους αθανάτους της ιστορίας της Λογοτεχνίας.

Ο Ορχάν Παμούκ είναι ένας συγγραφέας που έχει την ικανότητα να διηγείται τις ιστορίες του σαν να είναι ιστορίες των άλλων και τις ιστορίες των άλλων σαν να είναι δικές του. Δώδεκα χρόνια αφότου το αριστουργηματικό του έργο “Με λένε κόκκινο” εκδόθηκε για πρώτη φορά, κυκλοφορεί ξανά και φανερώνει πόσο σταθερός είναι στην ιδεολογική του οπτική αλλά και πόσο τολμηρός είναι, εισχωρώντας στην πιο ευαίσθητη περιοχή του ανατολικού κόσμου. Εκείνης του ισλάμ. Για να το πράξει χωρίς να διαταράξει επικίνδυνες ισορροπίες, ο Παμούκ υιοθετεί την ασφαλέστερη μέθοδο της επιστροφής στο παρελθόν. Γι’ αυτό και το βιβλίο του είναι τοποθετημένο στην αγαπημένη του Κωνσταντινούπολη στα 1590, όταν ο σουλτάνος αναθέτει κρυφά στους μικρογράφους του να του κατασκευάσουν ένα πολύ σημαντικό βιβλίο – δοξαστικό της αυτοκρατορίας και της ζωής του. Όμως αυτό το βιβλίο θα είναι διαφορετικό από τα άλλα, επειδή οι μικρογράφοι θα προσπαθήσουν να υιοθετήσουν μεθόδους και τεχνοτροπίες φράγκικες, εγχείρημα πολύ επικίνδυνο εκείνη την εποχή του άκρατου φονταμενταλισμού.

Όταν ένας από τους μικρογράφους δολοφονείται, ο αρχιμικρογράφος και δάσκαλός του αναγκάζεται να αποκαλύψει τον δολοφόνο. Άραγε ο δολοφονημένος μικρογράφος ήταν θύμα επαγγελματικού ανταγωνισμού, ερωτικής αντιζηλίας ή θρησκευτικού φανατισμού; Ίσως η αλήθεια να κρύβεται σε κάποια από τις μισοτελειωμένες ζωγραφιές…

Σε καμία περίπτωση ο Παμούκ δεν κάνει ιστορικό μυθιστόρημα. Κάθε άλλο παρά τον ενδιαφέρει η Ιστορία, έτσι ώστε να τη μεταχειριστεί μεταφορικά αντιπαραβάλλοντάς τη με σύγχρονες συμπεριφορές. Για να αναδείξει το ζήτημα που τον απασχολεί σταθερά, καταφεύγει στο μεγάλο κεφάλαιο της τέχνης, της καλλιτεχνικής δημιουργίας και μέσα από αυτό αναδύεται η αντίθεση των δύο κόσμων.